Bệnh tiểu đường tuýp 1 thường phát hiện ở tuổi thanh thiếu niên. Bệnh gây nhà nhiều biến chứng xấu cho sức khỏe và phải dùng thuốc suốt đời. Vậy bệnh tiểu đường type 1 là gì và nó gây ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Tiểu đường tuýp 1 là bệnh gì?

Bệnh tiểu đường (bệnh đái tháo đường) là một dạng rối loạn chuyển hóa khiến cho nồng độ đường trong máu cao hơn bình thường và gây ra nhiều triệu chứng. Bệnh được chia thành hai loại là bệnh tiểu đường tuýp 1 và bệnh tiểu đường tuýp 2.

Trong đó, tiểu đường type 1 (hay đái tháo đường tuýp 1) còn được xem là đái tháo đường phụ thuộc vào insulin. Tình trạng bệnh lý xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất được hoặc sản xuất rất ít insulin dẫn đến thiếu hụt insulin nội sinh nghiêm trọng.

Insulin là một hormone giúp đưa glucose trong máu đi vào các tế bào trong cơ thể để tạo năng lượng cho tế bào hoạt động. Nếu không có insulin, glucose trong máu không thể đi vào tế bào và tích tụ dần trong máu dẫn đến tăng đường máu, trong khi các tế bào lại bị “đói năng lượng” do không thể tiếp nhận được glucose. Lượng đường trong máu tăng cao kéo dài sẽ gây hại cho cơ thể và gây ra nhiều triệu chứng và biến chứng của bệnh đái tháo đường. Các vấn đề nghiêm trọng xảy ra ở tim, não, mắt, thận, thần kinh, mạch của bạn.

Bệnh thường được chẩn đoán ở trẻ em hoặc người trẻ nên cũng có tên gọi khác là bệnh đái tháo đường vị thành niên, tuy nhiên bệnh cũng có thể khởi phát ở mọi lứa tuổi.

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường tuýp 1

Cơ chế bệnh sinh của tiểu đường tuýp 1 là dạng rối loạn tự miễn dịch (do hệ thống miễn dịch trong cơ thể tấn công nhầm, phá hủy chính các tế bào beta khỏe mạnh trong tuyến tụy tạo ra insulin).

Nguyên nhân chính xác của bệnh tiểu đường tuýp 1 vẫn chưa được xác định rõ, tuy nhiên, theo nhiều giả thuyết, tiểu đường tuýp 1 được xảy ra với nhiều nguyên nhân như:

• Gen: các nhà khoa học ghi nhận gen HLA-DR3, DQB1*0201 và HLA-DR4, DQB1*0302 xuất hiện trong hơn 90% ở người tiểu đường tuýp 1. Ngoài ra, còn một số gen nhạy cảm khác có liên quan đến việc điều hòa, sản xuất và vận chuyển insulin.
• Nhiễm virus: nhóm enterovirus gây bệnh viêm màng não, tay chân miệng, viêm ruột. Khi thai phụ có nồng độ kháng thể kháng enterovirus cao thì con có nguy cơ bị tiểu đường tuýp 1 cao hơn bình thường. Ngoài ra, một số virus như: Epstein-Barr, coxsackievirus, paramyxovirus (gây bệnh quai bị) hoặc cytomegalovirus… dẫn đến sự phá hủy hệ miễn dịch của cơ thể.
• Thiếu vitamin D.

Những dấu hiệu của bệnh tiểu đường type 1

Các dấu hiệu thường của tiểu đường type 1 thường khó phát hiện, nhưng các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng và dễ dàng phát hiện như:

• Khát nước nhiều
• Nhanh đói mặc dù mới ăn xong
• Khô miệng
• Đau bụng và nôn
• Đi tiểu thường xuyên
• Giảm cân không rõ nguyên nhân, mặc dù bạn đang ăn rất nhiều và thường xuyên cảm thấy đói
• Mệt mỏi
• Nhìn mờ
• Thở hít vào nhanh, sâu (hay còn gọi là kiểu thở Kussmaul)
• Hay bị nhiễm trùng da, nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc âm đạo
• Hay cáu kỉnh hoặc thay đổi tâm trạng
• Đái dầm vào ban đêm ở trẻ mà trước đó không có đái dầm

Dấu hiệu cấp cứu với bệnh tiểu đường type 1 bao gồm: lú lẫn, thở nhanh, mùi trái cây cho hơi thở của bạn, đau bụng, mất ý thức (hiếm khi xảy ra).

Những biến chứng của bệnh đái tháo đường type 1

Các biến chứng của bệnh đái tháo đường có thể dẫn đến tàn tật hoặc thậm chí đe dọa tính mạng.

Bệnh tim và mạch máu

Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc một số vấn đề về tim và mạch máu, bao gồm bệnh động mạch vành với đau ngực (đau thắt ngực), nhồi máu cơ tim, đột quỵ, hẹp động mạch (xơ vữa động mạch) và tăng huyết áp.

Tổn thương dây thần kinh

Lượng đường tăng cao trong máu lâu ngày có thể làm tổn thương thành mạch (thường là các mao mạch) nuôi các dây thần kinh. Điều này đặc biệt hay xảy ra ở chân với biểu hiện ngứa ran, tê, rát hoặc đau. Biểu hiện thường bắt đầu ở đầu ngón chân hoặc ngón tay và lan dần lên trên. Đường huyết kiểm soát kém có thể khiến người bệnh mất dần cảm giác ở các chi và tăng dần ảnh hưởng theo thời gian.

Tổn thương các dây thần kinh ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa có thể gây ra các vấn đề như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy hoặc táo bón. Ở nam giới có thể dẫn đến rối loạn cương. 

Bệnh thận đái tháo đường

Đái tháo đường có thể làm tổn thương các hệ thống mạch máu nhỏ ở thận. Các trường hợp nặng có thể dẫn đến suy thận hoặc bệnh thận giai đoạn cuối không thể hồi phục. Lúc này, người bệnh cần được điều trị bằng phương pháp lọc máu hoặc ghép thận.

Tổn thương mắt 

Bệnh tiểu đường tuýp 1 có thể làm tổn thương các mạch máu trong võng mạc hay bệnh võng mạc đái tháo đường, có thể dẫn đến mù lòa. Bệnh đái tháo đường cũng làm tăng nguy cơ mắc các tình trạng ảnh hưởng thị lực nghiêm trọng khác như đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp.

Bàn chân đái tháo đường

Tổn thương dây thần kinh ở bàn chân hoặc giảm lưu lượng máu nuôi đến chân do hẹp mạch máu sẽ làm tăng nguy cơ mắc một số biến chứng ở chân. Nếu không được điều trị đúng, các vết cắt và mụn nước có thể trở thành nhiễm trùng nặng, thậm chí dẫn đến cắt bỏ ngón chân, bàn chân hoặc chân (cắt cụt chi).

Nhiễm trùng da và miệng

Người bệnh đái tháo đường có thể dễ bị nhiễm trùng da và miệng hơn so với người không mắc bệnh. Tình trạng nhiễm trùng xảy ra do nhiễm vi khuẩn và nấm. Bệnh nướu răng và khô miệng cũng có thể xảy ra.

Các biến chứng khi mang thai

Lượng đường trong máu cao có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và bé. Nguy cơ sảy thai, thai lưu và dị tật bẩm sinh tăng lên khi đường huyết không được kiểm soát tốt. Đối với thai phụ, đái tháo đường làm tăng nguy cơ nhiễm toan ceton, các vấn đề về mắt do tiểu đường (bệnh võng mạc) cũng thường nặng hơn trong thai kỳ, huyết áp cao do mang thai và tiền sản giật.

Điều trị tiểu đường tuýp 1

Điều trị bệnh tiểu đường type 1 bao gồm:

• Sử dụng insulin
• Carbonhydrat, chất béo và protein
• Theo dõi lượng đường trong máu thường xuyên
• Sử dụng thực phẩm lành mạnh
• Tập thể dục thường xuyên và duy trì cân nặng khỏe mạnh

Mục tiêu là giữ cho lượng đường trong máu của bạn càng gần mức bình thường càng tốt để trì hoãn hoặc ngăn ngừa các biến chứng. Nói chung, mục tiêu là giữ cho lượng đường trong máu ban ngày của bạn trước bữa ăn trong khoảng 80 đến 130mg / dL (4,44 đến 7,2 mmol/L) và lượng đường không cao hơn 180mg / dL (10 mmol/L) hai giờ sau khi ăn.

Sử dụng insulin và thuốc

Bất cứ ai mắc bệnh tiểu đường loại 1 đều cần điều trị bằng insulin suốt đời.

Có nhiều loại insulin bao gồm:

• Insulin tác dụng ngắn: Humulin R và Novolin R
• Insulin tác dụng nhanh: insulin glulisine (Apidra), insulin lispro (Humalog) và insulin aspart (Novolog)
• Insulin tác dụng trung gian: NPH insulin (Novolin N, Humulin N)
• Insulin tác dụng dài: insulin glargine (Lantus, Toujeo Solostar), insulin detemir (Levemir) và insulin degludec (Tresiba).

Các loại thuốc bổ sung cũng có thể được kê toa cho những người mắc bệnh tiểu đường loại 1, như:

• Thuốc điều trị tăng huyết áp. Bác sĩ có thể kê toa thuốc ức chế men chuyển angiotensin hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARB) để giúp thận của bạn khỏe mạnh hơn. Những loại thuốc này được khuyên dùng cho những người mắc bệnh tiểu đường có huyết áp trên 140/90 mm thủy ngân (mm Hg).
• Aspirin. Bác sĩ có thể khuyên bạn nên dùng aspirin hàng ngày để bảo vệ trái tim.
• Thuốc hạ cholesterol. Hướng dẫn về sử dụng cholesterol có xu hướng tích cực hơn đối với những người mắc bệnh tiểu đường vì nguy cơ mắc bệnh tim mạch tăng cao. Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ khuyến cáo rằng cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL hay còn gọi là chất bé xấu) nên dưới 100 mg dL (2,6 mmol/L). Cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL hoặc chất béo tốt) của bạn được khuyến cáo là trên 50 mg/dL (1,3 mmol/L) ở phụ nữ và trên 40 mg/dL (1 mmol/L) ở nam giới. Triglyceride, lý tưởng khi chúng dưới 150 mg / dL (1,7 mmol/L).

Tuyến tụy nhân tạo

Vào tháng 9 năm 2016, lần đầu tiên Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đã phê chuẩn phương pháp điều trị tụy nhân tạo cho những người mắc bệnh tiểu đường type 1 từ 14 tuổi trở lên. Thiết bị cấy ghép liên kết máy theo dõi glucose liên tục, kiểm tra lượng đường trong máu cứ sau năm phút, để bơm insulin. Thiết bị sẽ tự động cung cấp lượng insulin chính xác khi máy theo dõi cho biết khi cần thiết. Hiện nay, đang có nhiều hệ thống tuyến tụy nhân tạo vẫn đang được thử nghiệm lâm sàng.

Ăn uống lành mạnh và theo dõi lượng carbohydrate

Người bệnh cần tập trung vào chế độ ăn uống của bạn vào các thực phẩm giàu dinh dưỡng, ít chất béo, giàu chất xơ như:

• Trái cây
• Rau
• Các loại ngũ cốc

Chuyên gia dinh dưỡng sẽ khuyên bạn nên ăn ít sản phẩm động vật và carbohydrate tinh chế, chẳng hạn như bánh mì trắng và đồ ngọt. Chế độ ăn uống lành mạnh này được khuyến nghị ngay cả đối với những người không bị tiểu đường.

Bạn sẽ cần học cách đếm lượng carbohydrate trong thực phẩm để có thể cung cấp cho mình đủ insulin giúp chuyển hóa đúng lượng carbohydrate đó.

Bạn có thể tham khảo các sản phẩm thực phẩm chức năng tốt cho bệnh tiểu đường tại đây!

Hoạt động thể chất

Mọi người đều cần tập thể dục thường xuyên, và những người mắc bệnh tiểu đường type 1 cũng không ngoại lệ. Trước tiên, bác sĩ đồng ý cho phép bạn tập thể dục. Sau đó bạn lựa chọn các hoạt động bạn thích, chẳng hạn như đi bộ hoặc bơi lội và biến chúng thành một phần trong thói quen hàng ngày của bạn. Đặt mục tiêu tập thể dục aerobic ít nhất 150 phút mỗi tuần, không quá hai ngày mà không cần tập thể dục, mục tiêu cho trẻ em là ít nhất một giờ mỗi ngày.

Hãy nhớ rằng hoạt động thể chất làm giảm lượng đường trong máu. Nếu bạn bắt đầu một hoạt động mới, hãy kiểm tra lượng đường trong máu của bạn thường xuyên hơn cho đến khi bạn biết hoạt động đó ảnh hưởng đến lượng đường trong máu của bạn như thế nào. Bạn có thể cần phải điều chỉnh kế hoạch bữa ăn hoặc liều insulin để bù cho hoạt động tăng lên.

Theo dõi lượng đường trong máu

Tùy thuộc vào loại insulin bạn chọn hoặc được bác sĩ chỉ định, bạn có thể cần kiểm tra và ghi lại mức đường trong máu của bạn ít nhất bốn lần một ngày.

Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ khuyên bạn nên kiểm tra lượng đường trong máu trước bữa ăn và bữa ăn nhẹ, trước khi đi ngủ, trước khi tập thể dục hoặc lái xe và nếu bạn nghi ngờ mình có lượng đường trong máu thấp. Theo dõi cẩn thận là cách duy nhất để đảm bảo rằng lượng đường trong máu của bạn vẫn nằm trong phạm vi mục tiêu của bạn và theo dõi thường xuyên hơn có thể làm giảm mức A1C.

Ngay cả khi bạn dùng insulin và tuân chủ chế độ ăn theo đúng lịch trình thì lượng đường trong máu có thể thay đổi khó lường. Bạn nên tìm hiểu và ghi lại mức độ đường trong máu của bạn thay đổi như thế nào khi sử dụng thực phẩm, hoạt động, bệnh tật, thuốc men, căng thẳng, thay đổi nội tiết tố và rượu.

Cách phòng ngừa bệnh đái tháo đường type 1

• Tránh để nhiễm độc, nhiễm virus… để hạn chế nguy cơ phá hủy tế bào beta tuyến tụy.
• Kiểm soát cân nặng, không để tăng cân quá đà (dễ rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, đường huyết) hoặc quá thấp đều dẫn đến sức đề kháng giảm sút.
• Ăn uống lành mạnh, hạn chế ăn những thực phẩm quá ngọt, giàu chất béo. Ăn nhiều rau xanh, trái cây, các loại hạt (đậu phộng, óc chó, hạt dẻ…).
• Thường xuyên luyện tập thể dục, thể thao ít nhất 30 phút mỗi ngày để tăng cường sức đề kháng.
• Khám sức khỏe định kỳ, kiểm tra lượng đường thường xuyên để sàng lọc bệnh. Điều này rất quan trọng với người bệnh tiền đái tháo đường có cơ hội để ngăn bệnh tiến triển nhanh sang tiểu đường.
• Không hút thuốc lá, hạn chế uống bia rượu.
• Kiểm tra, chăm sóc đôi chân mỗi ngày để tránh tổn thương dây thần kinh hoặc mạch máu ở chân, điều trị các bệnh nhiễm trùng chân.

Để tầm soát bệnh tiểu đường, hiện nay nhiều bệnh viện triển khai gói sàng lọc đái tháo đường, rối loạn mỡ máu nhằm giúp phát hiện sớm tình trạng tiền đái tháo đường, phân loại chính xác type tiểu đường, xây dựng chế độ dinh dưỡng, theo dõi giảm thiểu các nguy cơ, biến chứng do tiểu đường gây ra. Bạn nên tới những nơi uy tín để tham khám và điều trị kịp thời khi phát hiện bệnh.