Tuyến thượng thận sản xuất ra các hormone cần thiết cho cơ thể. Khi tuyến này hoạt động không hiệu quả khiến sức khỏe của bạn bị ảnh hưởng xấu. Vậy suy tuyến thượng thận là gì? nguyên nhân và cách điều trị ra sao?

Suy tuyến thượng thận là bệnh gì?

Tuyến thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ, có dạng hình tam giác, nằm trên đỉnh đầu của cả hai quả thận,  tiết ra nhiều loại hormon. Các hormone này có chức năng hỗ trợ kiểm soát lượng đường huyết, duy trì huyết áp ổn định, cân bằng natri và điện giải; phản ứng với căng thẳng.

Suy tuyến thượng thận là một rối loạn đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng vỏ thượng thận chủ yếu dẫn đến giảm tiết glucocorticoid và mineralocorticoid. Các hormone quan trọng đối với cân bằng nội môi.

Khi không được điều trị kịp thời, người bệnh dễ bị suy tuyến thượng thận cấp hoặc khủng hoảng Addisonian dẫn đến biến chứng nguy hiểm đến tính mạng do mất nước nghiêm trọng, hạ natri và không đáp ứng tốt với các biện pháp bù nước thông thường. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có thể do căng thẳng, ngưng uống steroid hoặc giảm lượng steroid đột ngột. Nếu không được điều trị, cuộc khủng hoảng Addisonian có thể dẫn đến sốc, co giật, hôn mê, tử vong.

Nguyên nhân gây bệnh

Suy tuyến thượng thận có thể xuất phát từ các bệnh trực tiếp tại tuyến hoặc các vấn đề sức khỏe khác gây ra. Việc xác định rõ nguyên nhân là một trong những vấn đề quan trọng trong phát hiện và điều trị sau này.

Nguyên nhân nguyên phát

Suy tuyến thượng thận do các bệnh lý hay tổn thương tại chính cơ quan này:

• Đến 80% là do các bệnh tự miễn.
• Lao thượng thận.
• Thượng thận bị phá hủy do sử dụng loại thuốc: rifampicin,… hay trường hợp phải cắt bỏ 2 bên tuyến thượng thận.
• Thượng thận bị phá hoại do nấm, HIV,…

Nguyên nhân thứ phát

Suy tuyến thượng thận thứ phát đến từ các nguyên nhân:

• Sử dụng corticoid ngoại sinh thời gian dài.
• Nhiễm khuẩn thâm nhiễm trong lao.
• Bị ung thư đã di căn.
• Có các vấn đề bất thường về tuyến yên do di căn.
• Các chấn thương đã di căn.
• Viêm tuyến yên lympho bào.

Dấu hiệu của bệnh

Triệu chứng suy tuyến thượng thận ở mỗi người sẽ khác nhau. Những dấu hiệu này có thể giống với các vấn đề sức khỏe khác. Các dấu hiệu của suy tuyến thượng thận mạn:

• Mệt mỏi, chóng mặt.
• Da sẫm màu, vùng núm vú, miệng, trực tràng, bìu, âm đạo bị xanh đen.
• Sụt cân, chán ăn không rõ nguyên nhân.
• Thường xuyên bị buồn nôn, nôn mửa, bụng cồn cào khó chịu, tiêu chảy.
• Đau cơ, huyết áp thấp, hạ đường huyết.
• Vô kinh, kinh nguyệt không đều.

Bệnh suy tuyến thượng thận rất nguy hiểm. Nếu không được chữa trị kịp thời, người bệnh bị suy tuyến thượng thận cấp với các biểu hiện: sốc, co giật, hôn mê, thậm chí tử vong. Do đó, việc hiện tình trạng suy tuyến thượng thận sớm đóng vai trò rất quan trọng, giúp người bệnh điều trị kịp thời, duy trì sức khỏe, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Cách điều trị suy tuyến thượng thận

Căn cứ vào tình trạng và tùy thể bệnh nguyên phát hay thứ phát, bác sĩ sẽ có phát đồ điều trị khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung người bệnh suy tuyến thượng thận đều được điều trị bằng các loại thuốc hormone (glucocorticoid và mineralocorticoid) để thay thế các hormone mà tuyến thượng thận không tạo ra được. Trong các tình huống đặc thù, bác sĩ sẽ có những chỉ định phối hợp nhằm kiểm soát tốt sức khỏe. 

Đa số người bệnh suy tuyến thượng thận phải bù hormone suốt đời, nhưng có một số trường hợp phục hồi có thể ngưng bù hormone.

Thay thế hormone

Người bệnh suy tuyến thượng thận được dùng hormone để thay thế, trong đó chủ yếu là nhóm cortisol. Nếu bị Addison, người bệnh có thể cần dùng thêm aldosterone. Quá trình thay thế hormone thường bắt đầu bằng truyền dịch (tiêm tĩnh mạch) và uống thuốc corticosteroid. Bác sĩ sẽ điều chỉnh liều lượng của từng loại thuốc để đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Trong quá trình điều trị, nếu người bệnh bị stress, thường không dung nạp với corticoid đường uống, do đó phải sử dụng thuốc đường tiêm bắp.

Nếu bị chấn thương nặng (bất tỉnh, hôn mê), người bệnh suy tuyến thượng thận cần liều corticosteroid cao hơn. Thông thường, bác sĩ sẽ tiêm corticosteroid vào tĩnh mạch. Khi người bệnh hồi phục, bác sĩ sẽ điều chỉnh liều của bạn trở lại mức bình thường, trước khi chấn thương.

Điều trị khác

Tùy vào trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ có phác đồ khác nhau cho từng người bệnh. Tuy nhiên người bệnh cần chú ý:

1. Bệnh nhân nhớ uống thuốc đều đặn, nếu ngưng thuốc sẽ dễ rơi vào suy thượng thận cấp, đe dọa tính mạng.
2. Bệnh nhân phải biết chỉnh liều trong các tình huống, ví dụ cơ thể rơi vào stress như khi bị bệnh, tiêu chảy, nhiễm trùng… Đồng thời, tăng liều theo hướng dẫn của bác sĩ.
3. Tái khám định kỳ để bác sĩ chỉnh liều và tầm soát các biến chứng liên quan tác dụng phụ của việc sử dụng corticoid lâu dài (có thể gây loãng xương, tiểu đường)…

Để hạn chế các ảnh hưởng khi dùng thuốc kéo dài, người bệnh có thể tăng cường bổ sung canxi để đề phòng loãng xương, thuốc an thần để cải thiện giấc ngủ,…

Những lưu ý trong điều trị

• Không tự ý mua và sử dụng thuốc corticoid. Hiện nay có khá nhiều người tự ý mua và sử dụng corticoid trong điều trị xương khớp, hen suyễn,… Đó cũng chính là nguyên nhân gây ra tình trạng suy tuyến thượng thận thứ phát.
• Đối với người đã mắc bệnh suy tuyến thượng thận bắt buộc phải sử dụng corticoid trong thời gian dài cũng cần thăm khám thường xuyên.
• Với người đang mắc bệnh, các cơn suy tuyến thượng thận cấp sẽ rất nguy hiểm nếu không được cấp cứu kịp thời. Vì vậy, người bệnh phải luôn mang theo thuốc dự trữ bên người. Lưu ý, căn bệnh này đòi hỏi phải dùng thuốc cả đời.

Chế độ ăn uống cho người bị suy tuyến thượng thận

Chế độ ăn uống hàng ngày cũng hỗ trợ rất nhiều trong quá trình điều trị cho người suy tuyến thượng thận. Dưới đây là những lời khuyên từ cần thiết dành cho người bệnh:

• Sử dụng những loại đồ ăn có hàm lượng đạm cao. Do cơ thể của người bệnh sẽ bị thiếu hụt glucose trầm trọng. Nên thực đơn ăn uống hàng ngày cần được bổ sung protein và các chất béo tốt để có thể chuyển hóa thành glucose. Từ đó giúp cơ thể được hoạt động bình thường. Các thực phẩm nên bổ sung như: cá, trứng, thịt,…
• Vitamin C: khi hệ miễn dịch của người bệnh bị suy giảm và thường xuyên mệt mỏi. Cần tăng cường bổ sung vitamin C thông qua các thực phẩm như: xoài, táo, cam, đu đủ,… Chúng giúp tăng sức đề kháng và thúc đẩy sản xuất cortisol cho cơ thể.
• Thực phẩm chứa nhiều vitamin của nhóm B: vitamin B5 và B6. Đây là nhóm dưỡng chất tham gia chủ yếu vào hoạt động sản xuất hormone của tuyến thượng thận. Viatmin nhóm B có nhiều trong: bơ, các loại đậu, yến mạch,…
• Người bị suy tuyến thượng thận cần được đảm bảo đủ lượng nước được hấp thụ vào cơ thể trong ngày. Ngoài nước lọc thông thường bệnh nhân có thể uống thêm các loại như: nước râu ngô, nước hoa quả, sinh tố,…