Ngày nay tình trạng dậy thì sớm ở trẻ ngày càng trở nên phổ biến, nhiều trường hợp là nguyên nhân khiến trẻ gặp tự ti về ngoại hình và tăng nguy cơ lạm dụng tình dục ở trẻ.

Dậy thì sớm là gì?

Dậy thì sớm là khi cơ thể trẻ bắt đầu thay đổi thành người trưởng thành (dậy thì) quá sớm. Khi dậy thì bắt đầu trước 8 tuổi ở bé gái và trước 9 tuổi ở bé trai.

Dậy thì bao gồm sự phát triển nhanh chóng của xương và cơ bắp, thay đổi hình dạng và kích thước cơ thể đồng thời phát triển khả năng sinh sản.

Cha mẹ cần phân biệt rõ tình trạng dậy thì thực thụ với chứng vú phát triển sớm – một rối loạn lành tính trong đó ngực phát triển đơn thuần, không đi kèm với các dấu hiệu dậy thì khác.

Dấu hiệu của trẻ khi dậy thì sớm

Dậy thì sớm xuất hiện ở các bé gái nhiều hơn gấp 10 lần so với các bé trai.

• Bé gái dậy thì sớm có các biểu hiện như ngực phát triển, có nụ vú, quầng vú hơi nhô lên và hơi nở rộng ra, xuất hiện lông nách, lông mu, thay đổi hình dáng cơ quan sinh dục ngoài và có kinh nguyệt.
• Ở bé trai, dậy thì sớm làm xuất hiện các dấu hiệu như tinh hoàn và dương vật to lên, bìu sậm màu, xuất hiện lông mu hoặc lông nách, râu (thường phát triển đầu tiên trên môi trên), mụn trứng cá, giọng trầm đi và có mùi cơ thể người lớn.

Có 3 loại dậy thì sớm ở trẻ gồm:

• Dậy thì sớm trung ương (hoặc dậy thì sớm thật): Do hoạt động sớm của trục hạ đồi – tuyến yên – sinh dục, phụ thuộc hormon hướng sinh dục.
• Dậy thì sớm ngoại biên (hoặc dậy thì sớm giả): Độc lập với sự kích thích của tuyến yên, không phụ thuộc hormon hướng sinh dục.
• Dậy thì sớm một phần (hoặc dậy thì sớm riêng lẻ, không hoàn toàn): Phát triển sớm và riêng lẻ một đặc tính sinh dục thứ phát, không tiến triển hoặc tiến triển rất chậm.

Nguyên nhân dậy thì sớm

Theo nghiên cứu, trẻ dậy thì khi não bắt đầu thực hiện quá trình sản xuất một loại hormone có tên gọi là hormone giải phóng gonadotropin (GnRH). Hormone này đi đến tuyến yên giúp kích thích quá trình sản xuất hormone estrogen (hormone liên quan đến sự tăng trưởng và phát triển các đặc tính sinh dục ở nữ giới) và hormone testosterone (hormone chịu trách nhiệm cho sự tăng trưởng và phát triển các đặc tính sinh dục ở nam giới). 

Dậy thì sớm ở trẻ có thể được gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác như dùng thuốc, lượng estrogen đưa vào cơ thể trẻ quá nhiều qua thực phẩm, đồ nhựa,… Do trẻ có khối u trên buồng trứng, tuyến thượng thận, tuyến yên, não hay do các vấn đề về thần kinh trung ương, rối loạn hormone, chấn thương não, tiền sử bệnh của gia đình hay do một số di truyền hiếm gặp. Thậm chí, nhiều trường hợp dậy thì sớm không tìm thấy nguyên nhân gây cụ thể.

Ảnh hưởng do dậy thì sớm

Việc không phát hiện sớm hay chần chừ trong điều trị ở trẻ có một phần nguyên nhân từ việc cha mẹ trẻ chưa nhận thức được sự ảnh hưởng không tốt tới trẻ. Dưới đây là một số ảnh hưởng của dậy thì sớm tới sức khỏe và tâm lý của trẻ:

• Ảnh hưởng đầu tiên có thể kể đến là trẻ dậy thì sớm sẽ làm cho đầu xương đóng khép sớm, rút ngắn thời kỳ sinh trưởng. Chiều cao của trẻ khi qua tuổi dậy thì lại chững lại, thường thấp hơn so với bạn bè cùng trang lứa, khiến nhiều trường hợp trẻ dậy thì sớm bị lùn.
• Việc có kinh nguyệt trước tuổi 9 ở bé gái còn khiến các bé bị giảm lưu lượng máu trong cơ thể, dẫn tới giảm oxy lên não, gây ra cái chết của tế bào thần kinh và dẫn đến đột quỵ, có khả năng gây chết người.
• Mặt khác, những nghiên cứu trên quần thể lớn còn ghi nhận trẻ em gái dậy thì sớm sẽ tăng khả năng bị ung thư vú, cao huyết áp và các biến cố của bệnh lý tim mạch sau này khi đến tuổi mãn kinh.
• Dậy thì sớm ở trẻ còn gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của trẻ. Trẻ có khuynh hướng phát triển sinh lý trước tuổi. Những thay đổi trên cơ thể của trẻ dậy thì sớm khác với những trẻ cùng trang lứa cũng là nguồn gốc sinh ra những vấn đề tâm lý làm cho trẻ ngại ngùng, dễ làm cho trẻ có thái độ tự ti và để lại di chứng cho trẻ khi trưởng thành.
• Dậy thì sớm làm cho trẻ có ham muốn tình dục trước tuổi. Do suy nghĩ còn nông nổi, tuổi đời còn nhỏ, khả năng tự khống chế kém nên không thể tránh khỏi những cạm bẫy xã hội, từ đó dễ dẫn đến bị lạm dụng tình dục, mang thai quá sớm hoặc các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục.
• Trẻ dậy thì sớm còn quá nhỏ để đối phó với sự thay đổi của cơ thể, kết hợp với sự hạn chế trong giáo dục giới tính ở nhiều nơi khiến các bé thường thiếu kỹ năng để chăm sóc cơ thể.

Điều trị dậy thì sớm

Mục đích điều trị dậy thì sớm ở trẻ

Trên cơ sở những ảnh hưởng không tốt của dậy thì sớm đối với trẻ, việc điều trị dậy thì sớm cho trẻ nhằm mục đích:

• Cải thiện chiều cao.
• Ngưng trưởng thành sinh dục.
• Giảm nguy cơ quan hệ sinh dục sớm.
• Lạm dụng tình dục.
• Dự phòng những rối loạn tâm lý.

Việc phát hiện và điều trị dậy thì sớm ở trẻ sẽ giúp ngăn chặn sự phát triển và trưởng thành của xương, hạn chế tối đa các hệ lụy cho dậy thì sớm gây ra, thậm chí đảo ngược tình trạng phát triển tình dục sớm ở trẻ. 

Giúp con hiểu hơn về cơ thể mình

Dậy thì là giai đoạn trẻ khá nhạy cảm và dễ bị xấu hổ, không dám tâm sự về những thay đổi trong cơ thể với người khác. Đây là giai đoạn quan trọng mà bố mẹ nên đồng hành và chia sẻ cùng trẻ, giúp trẻ hiểu được đây là một hiện tượng hoàn toàn bình thường nếu các dấu hiệu này không đến quá sớm. Khi trẻ dậy thì sớm, bố mẹ cũng nên thông báo với trẻ về việc điều trị để trẻ sống đúng với lứa tuổi. 

Tùy thuộc vào nguyên nhân và từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp cho từng trẻ, hạn chế tối đa các ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngoại hình và tâm lý của trẻ. Hiện nay, trẻ bị dậy thì sớm thường sẽ được điều trị bằng một trong hai cách sau: 

• Tìm kiếm và điều trị nguyên nhân cơ bản hoặc bệnh lý gây dậy thì sớm.
• Cân chỉnh nồng độ hormone giới tính bằng thuốc để ngăn chặn sự phát triển cơ thể do dậy thì sớm.

Cách phòng tránh dậy thì sớm

Dậy thì sớm có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, thậm chí nhiều trường hợp không rõ nguyên nhân. Tuy nhiên, bố mẹ có thể giảm nguy cơ dậy thì sớm cho trẻ bằng cách cho trẻ thực hiện các biện pháp phòng tránh sau:

• Tránh xa nguồn estrogen và testosterone bên ngoài – chẳng hạn như thuốc theo toa cho người lớn hoặc bổ sung chế độ ăn uống có chứa estrogen hoặc testosterone.
• Thực hiện chế độ dinh dưỡng cân đối, tránh để trẻ thừa cân béo phì, nhất là ở các bé gái.
• Cho trẻ thăm khám sức khỏe định kỳ theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
• Không cho trẻ sử dụng các mỹ phẩm làm đẹp sớm hoặc dùng các loại thuốc gây ảnh hưởng đến nội tiết tố sinh dục của trẻ.

Dậy thì sớm có thể gây ra nhiều rào cản về tâm lý và ngoại hình ở trẻ. Vì vậy, bố mẹ nên chú ý quan sát sự phát triển của trẻ, đồng thời, thường xuyên tâm sự, giáo dục trẻ về các vấn đề ở tuổi dậy thì. Điều này sẽ giúp trẻ chuẩn bị đầy đủ tâm lý, cởi mở hơn, từ đó, có thể phát hiện và điều trị sớm khi trẻ mắc bệnh.