Bệnh Alzheimer là một bệnh lý về não tác động đến trí nhớ, suy nghĩ và hành vi. Bệnh thường xảy ở ở người già gây ra nhiều khó khăn trong việc chăm sóc, trông nom.

Alzheimer là bệnh gì?

Alzheimer là căn bệnh được đặc trưng bởi sự thay đổi bất thường trong vỏ não (các nơron thần kinh và synap bị mất dần), tác động đến trí nhớ, suy nghĩ và hành vi của người bệnh. Bệnh Alzheimer không phải là bệnh lão khoa thông thường hoặc bệnh thần kinh.

Hội chứng suy giảm trí nhớ là thuật ngữ tổng quát về việc mất trí nhớ và các khả năng tư duy nghiêm trọng đến nỗi gây trở ngại cho cuộc sống thường ngày. Bệnh Alzheimer chiếm khoảng 60% đến 80% trong những bệnh làm suy giảm trí nhớ.

Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng có thể bao gồm các vấn đề về ngôn ngữ, mất phương hướng (bao gồm cả dễ bị lạc), thay đổi tâm trạng, mất động lực, bỏ bê bản thân và các vấn đề về hành vi. Khi tình trạng này tăng dần, họ thường rút lui khỏi gia đình và xã hội. Dần dần, các chức năng của cơ thể bị mất đi, cuối cùng dẫn đến tử vong.

Mặc dù tốc độ tiến triển có thể khác nhau, nhưng khi các triệu chứng này bộc lộ đầy đủ, thì người bệnh thường sống được khoảng 7 năm.

Bệnh mất trí nhớ Alzheimer thường xuất hiện với những người từ 65 tuổi trở lên. Tuy nhiên, vẫn sẽ có những trường hợp mắc bệnh Alzheimer sớm trong độ tuổi 50 – 65.

Nguyên nhân gây ra bệnh

Nguyên nhân gây bệnh hiện chưa được xác định một cách rõ ràng, tuy nhiên các nhà khoa học có đưa ra một số giả thuyết về nguyên nhân gây bệnh Alzheimer:

• Do sự tích tụ của một loại protein ở trong não dẫn đến chết dần các tế bào não.
• Quá trình lão hóa gây ra sự phá hủy các myelin làm giảm quá trình dẫn truyền thần kinh, kết quả làm chết các tế bào thần kinh.
• Do rối loạn quá trình sản xuất và hoạt động của các chất oxy hóa trong cơ thể.

Các yếu tố nguy cơ của bệnh Alzheimer bao gồm:

• Tuổi cao
• Yếu tố gia đình: tiền sử có người trong gia đình mắc bệnh
• Mắc hội chứng Down
• Giới: Nữ giới mắc nhiều hơn nam
• Tiền sử chấn thương sọ não đặc biệt ở những giai đoạn cuối đời
• Mắc bệnh trầm cảm muộn sau 65 tuổi.
• Ít vận động và chế độ ăn uống ít rau xanh, trái cây.
• Ít thực hiện các hoạt động trí tuệ như: đọc sách, chơi trò chơi liên quan tới trí tuệ
• Mắc các bệnh tim mạch, tăng cholesterol, đái tháo đường và hút thuốc lá.

Những triệu chứng của bệnh

Là bệnh lý thoái hóa tiến triển theo từng giai đoạn với các triệu chứng khác nhau

Giai đoạn trước khi mất trí nhớ

• Thường xuyên cảm thấy khó khăn trong việc nhớ các sự kiện gần đây và gần như không có khả năng tiếp thu thêm thông tin mới.
• Giảm sự tập chung, chú ý, thờ ơ với mọi việc.
• Giảm các khả năng lập kế hoạch và tư duy trừu tượng.
• Suy giảm nhận thức nhẹ.

Giai đoạn nhẹ

• Sự suy giảm ngày càng tăng về trí nhớ và khả năng học hỏi.
• Ở một số bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng suy giảm chức năng ngôn ngữ bao gồm các biểu hiện như giảm vốn từ, giảm sự lưu loát dẫn đến giảm khả năng nói và viết.
• Quên một số việc đã xảy ra trong quá khứ, quên cách sử dụng một vật dụng nào đó.
• Bắt đầu xuất hiện các triệu chứng khó phối hợp vận động nhưng thường nhẹ và dễ bị bỏ qua.

Giai đoạn khá nặng

• Người bệnh mất dần khả năng thực hiện các hoạt động vận động sinh hoạt hàng ngày.
• Khó khăn về mặt ngôn ngữ rõ hơn: người bệnh không nhớ được từ vựng, dùng sai từ để diễn tả, luôn phải cố tìm từ ngữ để diễn tả những điều muốn nói, khả năng đọc viết dần mất đi.
• Giảm khả năng phối hợp vận động có thể nhận thấy rõ, nhất là những động tác phức tạp, vì vậy người bệnh dễ bị ngã.
• Giảm trí nhớ trở nên nghiêm trọng hơn, ở giai đoạn này người bệnh có thể không nhận ra được người thân.
• Thay đổi hành vi: Thường xuyên đi lang thang, khó chịu, tính khí trở nên hung hăng, phản kháng lại sự chăm sóc của người thân.
• Hội chứng thay đổi tính khí lúc hoàng hôn có thể xuất hiện.
• Một số người bệnh có triệu chứng ảo giác.

Giai đoạn nặng

• Mất khả năng sinh hoạt hàng ngày, người bệnh phải phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc.
• Khả năng ngôn ngữ giảm chỉ còn nói được những cụm từ đơn giản, thậm chí là những từ đơn, cuối cùng dẫn đến mất hoàn toàn ngôn ngữ.
• Thờ ơ và cảm thấy kiệt sức.
• Thoái hóa các khối cơ khiến người bệnh phải nằm liệt giường và mất khả năng tự ăn uống.
• Cuối cùng bệnh nhân Alzheimer thường tử vong do các nguyên nhân như: nhiễm trùng vết loét do tì đè, viêm phổi, dinh dưỡng….

Những biến chứng của bệnh Alzheimer

Mất trí nhớ và ngôn ngữ, suy giảm khả năng phán đoán và những thay đổi nhận thức khác do hội chứng này gây ra có thể gây khó khăn trong việc điều trị các bệnh lý khác. Một bệnh nhân Alzheimer có thể:

• Không thông báo với người khác rằng họ đang bị đau, ví dụ như đau răng, đau tay…
• Không thể tuân thủ liệu trình điều trị,
• Không thông báo hoặc mô tả tác dụng phụ của thuốc

Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn cuối, những thay đổi của não bắt đầu ảnh hưởng đến các chức năng thể chất, chẳng hạn như nuốt, kiểm soát hành vi… Hầu hết bệnh nhân Alzheimer không tử vong do bệnh chính mà thường do các bệnh kèm theo như:

• Viêm phổi: Đây là tình trạng phổi bị phù nề, nhiễm trùng do việc hít phải các chất nhầy từ dịch dạ dày, hay từ thức ăn… vào phổi hoặc đường hô hấp.
• Nhiễm trùng: Bệnh nhân thường đi tiểu không tự chủ nên phải đặt thông tiểu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường niệu, nếu không được điều trị sẽ càng nặng hơn, có thể đe dọa tính mạng.
• Bị ngã và gặp chấn thương: Bệnh nhân thường sẽ khó để định hướng khoảng cách vì vậy nguy cơ bị ngã khi di chuyển và vận động tăng lên. Điều này dẫn đến các trường hợp có thể gãy xương, gặp chấn thương vùng đầu, cổ nặng có thể dẫn đến tình trạng xuất huyết, tụ máu… trường hợp nặng cần lưu viện để phẫu thuật và chăm sóc nội trú.

Với bệnh Alzheimer, không chỉ người bệnh mà cả người chăm sóc người bệnh cũng bị ảnh hưởng. Chăm sóc người bệnh Alzheimer thường rất khó khăn, và nhiều gia đình hoặc bạn bè giúp trông nom người bệnh đã phải trải qua những cảm xúc vô cùng căng thẳng và dẫn đến trầm cảm.

Điều trị bệnh Alzheimer

Bệnh alzheimer là bệnh tiến triển nặng dần và không có thuốc điều trị khỏi bệnh, mục tiêu điều trị là làm chậm quá trình tiến triển bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống, hạn chế các tác động tiêu cực của bệnh với cuộc sống. Kết hợp với các chế độ chăm sóc và chế độ ăn uống, sinh hoạt.

Điều trị Alzheimer bằng thuốc

Sử dụng các thuốc làm chậm tiến triển của bệnh và kết hợp các thuốc điều trị triệu chứng kèm theo:

• Thuốc làm chậm tiến triển của bệnh bao gồm: thuốc kháng cholinesterase (ví dụ: Galantamine, Rivastigmine…), Memantine – là chất kháng thụ thể N-methyl-D-aspartate có tác dụng tăng dẫn truyền synap (thuốc này có ít tác dụng phụ hơn thuốc kháng cholinesterase.
• Các thuốc điều trị triệu chứng: điều trị mất ngủ, rối loạn hành vi, các thuốc chống loạn thần….
• Điều trị các bệnh kèm theo nếu có: Các bệnh tim mạch, tăng cholesterol, đái tháo đường…. trường hợp bệnh nhân phải nằm lâu điều trị viêm phổi, chăm sóc hạn chế các vết loét do tì đè…

Việc uống thuốc theo đơn có thể có hiệu quả trong việc giúp kiểm soát các triệu chứng liên quan đến hành vi, nhưng phải được sử dụng cẩn trọng và sẽ đạt hiệu quả cao nhất khi kết hợp với các liệu pháp không sử dụng thuốc khác. Các loại thuốc cần chú trọng đến những triệu chứng cụ thể của bệnh để có thể theo dõi được kết quả điều trị.

Việc kê đơn thuốc cho bệnh nhân Alzheimer phải được tiến hành vô cùng cẩn trọng. Việc sử dụng thuốc để điều trị các triệu chứng liên quan đến hành vi và tâm thần phải được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ và gia đình người bệnh.

Chế độ chăm sóc người bệnh

Người bệnh thường xuyên không thể kiểm soát được hành vi của mình, có khi ở giai đoạn muộn người bệnh không thể tự chăm sóc bản thân người chăm sóc nên:

• Luôn theo sát và tạo môi trường sống an toàn tránh các vật có thể gây nguy hiểm cho người bệnh.
• Trò chuyện với người bệnh thường xuyên để tạo cảm giác vui vẻ và an toàn, hỗ trợ người bệnh về trí nhớ các việc cần phải làm trong ngày như: Đánh răng, rửa mặt, thay quần áo…
• Hỗ trợ vận động cho người bệnh: Do người bệnh có thể mất phối hợp vận động nên có thể dễ bị ngã.
• Đối với người bệnh không thể di chuyển được cần giúp người bệnh thay đổi tư thế thường xuyên, tránh các bệnh do nằm lâu gây ra.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt

• Tăng cường ăn rau xanh và hoa quả, hạn chế đồ ăn nhiều mỡ, các đồ uống có chứa cồn, không hút thuốc lá.
• Bổ sung các thực phẩm có nhiều vitamin E (chống oxy hóa, chống gốc tự do), vitamin C, axit folic( vitamin B9), ginkgo biloba,…
• Tăng cường các hoạt động thể dục thể thao.
• Tích cực tham gia các hoạt động trí tuệ như: đọc sách, trò chơi các câu đố hoặc tích cực tham gia hoạt động xã hội cũng giảm nguy cơ mắc bệnh.

Chăm sóc người lớn tuổi có thể được thực hiện theo nhiều cách, nhưng công việc này cũng đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao. Đừng cho rằng bạn phải làm việc đó một mình. Hãy giữ gìn sức khỏe của mình bằng cách nhờ gia đình và bạn bè giúp đỡ, và nhận sự hỗ trợ từ các nguồn lực trong cộng đồng.

Nhằm hạn chế sự tiến triển của bệnh Alzheimer, người thân nên cùng bệnh nhân xây dựng lối sống lành mạnh, chế độ dinh dưỡng và vận động khoa học… Song song đó, cần bổ sung các dưỡng chất chống gốc tự do để góp phần hạn chế các yếu tố nguy cơ dẫn đến tình trạng suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ về sau.