Bong gân là tình trạng xảy ra khi các dây chằng bị giãn hoặc rách do chấn thương. Bong gân ở cổ tay, cổ chân là thường gặp nhất dó nhiều nguyên nhân gây nên. Tình trạng này cần được xử lý nhanh, tránh những hậu quả không mong muốn.

Bong gân là gì?

Bong gân là tình trạng dây chằng (cấu trúc nối giữa 2 hoặc nhiều xương quanh 1 khớp) bị căng quá mức hoặc bị rách gây đau, giảm hoặc mất vận động khớp. Vị trí bong gân thường gặp nhất là khớp cổ chân, cổ tay.

Bong gân được chia ra 3 cấp độ:

• Cấp độ 1 – Nhẹ: Dây chằng chỉ bị giãn một ít
• Cấp độ 2 – Nặng: Dây chằng bị rách một phần
• Cấp độ 3 – Rất nặng: Dây chằng bị đứt hoàn toàn.

Cần nhận biết các dấu hiệu của bong gân để phân biệt với gãy xương, từ đó có cách xử trí phù hợp.

Nhiều trường hợp người bệnh chủ quan cho rằng bong gân chỉ là một chấn thương nhỏ và sẽ tự khỏi mà không ảnh hưởng gì, vì thế không nghỉ ngơi chăm sóc tốt khiến bong gân càng trở nên nghiêm trọng, biến chứng viêm sưng tác động không nhỏ đến khả năng vận động sau này. 

Nguyên nhân gây bong gân

Nguyên nhân gây ra chấn thương bong gân: 

• Chấn thương thể thao là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất.
• Tai nạn trong sinh hoạt như nhảy từ trên cao xuống, trơn trượt
• Bê vác vật nặng thường xuyên hoặc sai tư thế
• Cố bê vác đồ vật nặng quá sức của mình
• Thao tác làm việc, lao động có tính chất lặp lại, kéo dài.

Một số yếu tố gây ra nguy cơ bong gân cao đó là:

• Vận động viên bóng chuyền, bóng rổ, bóng đá có nguy cơ bị bong gân bàn chân, cổ chân, gối khi có xu hướng phải nhảy lên khi thi đấu.
• Vận động viên thể hình, tennis, gôn có nguy cơ bị bong gân cổ tay, bàn ngón tay, khuỷu, khớp vai.
• Các môn thể thao đối kháng, dễ va chạm có nguy cơ bong gân ở bất cứ vị trí nào.
• Các môn đòi hỏi sức bền như chạy, đi bộ có nguy cơ bong gân ở bàn chân, cổ chân, khớp gối, thậm chí cả khớp háng.
• Một số môn thể thao trong nhà cũng làm tăng nguy cơ chấn thương bong gân.
• Sử dụng giày, dép không phù hợp khi thi đấu thể  thao.
• Không khởi động kĩ hoặc vận động quá mạnh trước khi chơi thể thao
• Những người đã từng bị bong gân có nguy cơ dễ bị chấn thương lại hơn là những người chưa bao giờ bị chấn thương bong gân.
• Những người thừa cân, béo phì.
• Bắt đầu tham gia một môn thể thao mới vào lần tập luyện, thi đấu đầu tiên.
• Những người có bệnh lý về tập trung, cân bằng có nguy cơ chấn thương cao hơn.
• Môi trường xung quanh không thuận lợi như ẩm ướt, trơn trượt khiến bạn có nguy cơ bị dễ chấn thương hơn khi chạy, di chuyển.

Triệu chứng của bong gân

Các triệu chứng của bong gân rất đa dạng tùy vào mức độ của tổn thương, bao gồm:

• Đau: Đau luôn là một dấu hiệu cơ thể thông báo rằng chúng đang gặp vấn đề. Nếu một cơn đau xuất hiện ngay sau khi bạn gặp phải chấn thương, đau dữ dội ngay sau chấn thương và âm ỉ sau đó, đặc biệt đau tăng khi đứng tỳ chân, vận động khớp, hoặc ấn vào vùng khớp bị tổn thương thì có thể nghĩ đến bong gân
• Sưng: là dấu hiệu luôn có khi bị bong gân, nhưng cũng cần thời gian khoảng vài giờ để biểu hiện rõ ràng, Vì vậy, đôi khi bạn chưa để ý đến chúng mà vẫn duy trì các hoạt động sau chấn thương khiến chấn thương càng nặng hơn.
• Bầm tím: là dấu hiệu xuất hiện muộn nhất khi các thành phần gân, cơ, dây chằng bị chấn thương và chảy máu bên trong. Qua thời gian, các thành phần thoái hóa trong máu ngấm tới da và biểu hiện dấu hiệu bầm tím.
• Giảm vận động tại khớp bị tổn thương: tất cả các triệu chứng đau, sưng khiến bạn không thể vận động khớp một cách tự nhiên như trước. Khoảng một ngày sau chấn thương, bạn sẽ tự cảm thấy cứng khớp, phải rất nhẹ nhàng mới vận động lại được.

Cách xử trí khi bị bong gân ở cổ chân, cổ tay

Nếu bong gân cấp độ 1, người bệnh có thể tự theo dõi và chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn của các bác sĩ và dây chằng có thể tự phục hồi. Tuy nhiên ở độ 2 và 3, khi dây chằng đã tổn thương nhiều, đôi khi đứt hoàn toàn bắt buộc cần phải điều trị y tế tích cực thậm chí là phẫu thuật.

• Dùng băng vải hoặc băng thun băng ép vùng khớp bị bong gân để cố định khớp. Cách này sẽ làm giảm đau và giảm sưng, đồng thời nâng đỡ vùng khớp bị tổn thương.
• Chườm lạnh để làm dịu cơn đau và co mạch, giúp giảm sưng. Có thể chườm 4 – 8 lần mỗi ngày, mỗi lần khoảng 15 – 20 phút. Chú ý không để túi đá ở 1 vị trí quá lâu vì có thể sẽ gây ra thương tổn phần mềm vùng đó.
• Kê hoặc nâng cao vùng khớp bị tổn thương để giúp giảm sưng và bầm tím.
• Hạn chế tì đè lên chỗ cổ tay, cổ chân bị bong gân. Nếu cần di chuyển hoặc cử động, người bệnh có thể sử dụng dụng cụ hỗ trợ.
• Nếu người bị bong gân là do chơi thể thao, thì có thể xịt ethyl clorua vào chỗ bị bong gân để làm lạnh tại chỗ, giúp giảm đau. Ngoài ra, cũng có thể dùng các thuốc giảm đau, kháng viêm thông thường. Lưu ý không dùng aspirin vì gây chảy máu và chống ngưng kết tiểu cầu.

Trên đây là cách xử trí khi bị bong gân nhẹ, dây chằng chỉ bị giãn hoặc không đứt hoàn toàn. Sau khi hết đau, người bệnh nên tập vận động khớp một cách nhẹ nhàng để máu được lưu thông.

Đối với những trường hợp bị bong gân nặng, nghiêm trọng hơn có thể yêu cầu phẫu thuật để tái tạo dây chằng, gân, cơ bị tổn thương hoặc bị rách. Sự trợ giúp từ y tế như mang nẹp hỗ trợ hoặc băng bột và bất động khớp trong khoảng 4 – 6 tuần, sau đó người bệnh có thể tập vận động lại với các mức độ từ nhẹ đến nặng.

Thời gian để hồi phục sau chấn thương bong gân

• Với bong gân độ I, bạn cần nghỉ ngơi từ 2 – 3 tuần.
• Với bong gân độ II, bạn cần từ 3 –  6 tuần để điều trị.
• Với bong gân độ III, bạn có thể cần phải phẫu thuật để điều trị và nhiều trường hợp cần tới 3 – 6 tháng để điều trị.
• Nếu bong gân kèm với các chấn thương khác như gãy xương, bạn cần nhiều thời gian hơn thế để hồi phục.

Những lưu ý xử trí khi bị bong gân

Bong gân là tổn thương thường gặp nên hầu hết người bệnh thường chủ quan và không biết cách xử trí đúng, gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Dưới đây là một số lưu ý trong xử trí khi bị bong gân:

• Không dùng rượu, cao để xoa bóp hoặc chườm nóng vào vùng khớp bị tổn thương, bởi có thể gây chảy máu bên trong nhiều hơn.
• Không tiêm thuốc gì vào chỗ bị bong gân để tránh làm giãn mạch, sưng, bầm tím nhiều hơn.
• Không nên băng chỗ bị bong gân quá chặt vì có thể gây đau nhức và bầm tím.

Bong gân là tổn thương thường gặp và có thể để lại hậu quả nếu không biết cách xử trí đúng. Bạn nên đi khám khi gặp các triệu chứng dù nhẹ, bác sĩ xác định được chính xác nguyên nhân và đưa ra phương án điều trị phù hợp với tình trạng bệnh hiện tại.