Hệ tiêu hóa là hệ cơ quan có vai trò sống còn đối với cơ thể. Khi gặp phải vấn đề liên quan hệ tiêu hóa ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ sức khỏe chung. Vậy hệ tiêu hóa gồm những bộ phận nào và cách thức hoạt động ra sao? Hãy cùng Parapharmacy tìm hiểu trong bài viết này nhé!

Hệ tiêu hóa

Hệ tiêu hóa ở người gồm nhiều cơ quan, bắt đầu từ khoang miệng cho đến hậu môn. Hệ thống tiêu hóa có nhiệm vụ chắt lọc chất dinh dưỡng từ thức ăn và đồ uống mà bạn đã ăn uống. Các chất dinh dưỡng này tiếp tục được “chia” thành các đơn vị nhỏ hơn để cơ thể có thể hấp thụ và chuyển hóa thành năng lượng cho quá trình phát triển, sửa chữa và sản xuất kháng thể của tế bào.

Sau cùng, phần bã thức ăn chưa tiêu hóa còn sót lại sẽ được tạo thành phân, tống thải ra ngoài qua hậu môn.

Các cơ quan trong hệ tiêu hóa

Hệ tiêu hóa con người gồm rất nhiều cơ quan, bắt đầu từ miệng là nơi nhận thức ăn đến hậu môn thải chất không tiêu hóa được ra ngoài. Cơ quan này chịu trách nhiệm phá vỡ cấu trúc, hấp thụ chất dinh dưỡng cần thiết từ thực phẩm để sử dụng cho hoạt động sống. Để thực hiện điều này, cần sự kết hợp của cả hoạt động nhai, nghiền cơ học và các enzyme phân hủy sinh học.

Dưới đây là các chức năng nhiệm vụ cụ thể của từng cơ quan trong hệ tiêu hóa:

Cổ họng

Cổ họng là nơi tiếp nhận thức ăn từ miệng để đi xuống thực quản. Đây chỉ là cơ quan trung gian giúp vận chuyển thức ăn.

Thực quản

Thực quản nằm dưới cổ họng, là một ống dài có chức năng đưa thức ăn xuống dạ dày. Thực quản tạo những cơn nhu động co thắt để đẩy thức ăn xuống, đồng thời giữ thức ăn ở dạ dày không bị trào ngược lên bằng một “van” cơ học.

Túi mật

Đây là một túi nhỏ, nằm sát gan có chiều dài khoảng 80 – 100mm. Túi mật có tác dụng co bóp đẩy dịch mật vào ống mật chủ, từ đó vào tá tràng và xuống ruột non, giúp tiêu hóa các chất béo. Túi mật có vai trò quan trọng trong hệ tiêu hóa của cơ thể.

Gan

Gan có vai trò quan trọng trong hệ tiêu hóa, giúp tổng hợp protein huyết tương, dự trữ glycogen và thải độc. Đây được ví như nhà máy hóa chất của cơ thể, đảm trách và điều hòa các phản ứng hóa sinh.

Dạ dày

Dạ dày là cơ quan quan trọng, nó được cấu tạo dạng một cái túi gồm rất nhiều cơ. Khi tiếp nhận thức ăn từ thực quản xuống, acid và enzyme sẽ được tiết ra, trộn lẫn với thức ăn để thủy phân các protein và dưỡng chất cần thiết. 

Thời gian lưu trữ của thức ăn tại dạ dày khá lâu do phải thực hiện quá trình phân hủy hầu hết thức ăn, kết quả là dạng chất lỏng hoặc bột nhão sẽ được di chuyển xuống ruột non.

Ruột non

Ruột non của con người dài đến 6 mét, là nơi thức ăn sẽ tiếp tục được phân hủy, phá vỡ cấu trúc nhờ các enzyme tiết ra từ mật gan hoặc tuyến tụy. Với chiều dài như vậy¸ nhu động ruột giúp thức ăn di chuyển suốt cơ quan này, đồng thời trộn đều thức ăn với dịch tiêu hóa.

Thức ăn qua ruột non tiếp tục được phân hủy tại tá tràng, sau đó dưỡng chất được hấp thụ tại hỗng tràng và hồi tràng trước khi chuyển vào máu.

Đại tràng

Khi quá trình tiêu hóa, hấp thu dưỡng chất kết thúc, các chất còn lại không hấp thu được sẽ được chuyển xuống đại tràng ở dạng lỏng. Tại đây đại tràng tiếp tục hút nước từ dịch để chuyển chất thải thành dạng rắn, hay còn gọi là phân. Thông thường, phân được xử lý ở đại tràng trong khoảng 36 giờ.

Phân chủ yếu chỉ gồm mảnh vụn thức ăn và vi khuẩn. Vi khuẩn này cũng thực hiện nhiều chức năng hữu ích cho cơ thể như: tổng hợp Vitamin, xử lý chất thải, cặn lắng, bảo vệ cơ thể chống lại khuẩn hại.

Trực tràng

Trực tràng nằm ngay dưới đại tràng, có chiều dài khoảng 20cm. Khi phân được di chuyển xuống đây, các dây thần kinh đặc biệt sẽ bị kích thích, sau đó truyền tín hiệu đến vỏ đại não cho biết bạn cần đi đại tiện.

Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh, chức năng này hoạt động chưa hoàn thiện nên trẻ chưa thể đi đại tiện tự chủ.
Ở người lớn, khi muốn đi vệ sinh, não lại truyền tín hiệu làm giãn cơ vòng để đẩy phân ra khỏi cơ thể. Nếu muốn nhịn, cơ thắt và trực tràng sẽ điều chỉnh, tạm thời bỏ qua cảm giác muốn đi vệ sinh, phân tiếp tục được giữ lại tại đây.

Hậu môn

Hậu môn là cơ quan cuối cùng của hệ tiêu hóa, được cấu tạo từ cơ sàn chậu và cơ thắt hậu môn. Chức năng của cơ quan này là lưu trữ và đào thải phân. Khi đi vệ sinh, hậu môn sẽ tiết dịch nhầy bôi trơn để phân có thể di chuyển dễ dàng khỏi cơ thể.

Như vậy, tiêu hóa thức ăn ở con người là một quá trình dài, phức tạp với sự tham gia, phối hợp hoạt động của nhiều cơ quan trong cơ thể. Bất cứ vấn đề xảy ra ở một cơ quan nào của hệ tiêu hóa đều có thể ảnh hưởng, làm định trệ việc tiêu hóa thức ăn và hấp thu dưỡng chất.

Các vấn đề thường gặp ở hệ tiêu hóa

Ở một số người, vấn đề rối loạn tiêu hóa mang yếu tố di truyền hoặc do bệnh tự miễn. Tuy nhiên, việc tiêu thụ một số loại thực phẩm và chế độ ăn uống chưa đúng cách phần nhiều vẫn là các tác nhân gây hại cho hệ tiêu hóa.

Những triệu chứng bệnh đường ruột (rối loạn tiêu hóa) thường gặp là:

• Ợ chua, ợ nóng
• Đầy bụng, ợ hơi
• Táo bón
• Tiêu chảy
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
• Viêm loét dạ dày tá tràng
• Viêm túi thừa
• Hội chứng ruột kích thích (IBS)
• Sỏi mật
• Bệnh celiac (không dung nạp gluten)
• Bệnh trĩ

Những thông tin thú vị về hệ tiêu hóa

Axit trong dạ dày rất mạnh

Bạn có biết axit trong dạ dày có thành phần từ kali clorua, natri clorua và axit clohydric. Khi đo độ pH, axit trong dạ dày dao động từ 1,5 – 3,5.

Câu hỏi thú vị là “vậy tại sao axit không đốt cháy dạ dày của bạn?” Đó là do trong cấu tạo hệ tiêu hóa, dạ dày được bảo vệ bởi một lớp chất nhầy dính như gel gọi là chất nhầy dạ dày. Chất nhầy này giữ cho axit trong dạ dày và các enzym nguyên vẹn.

Khi các tuyến dạ dày tiết ra ít chất nhầy, axit trong dạ dày và các enzym có thể phá vỡ niêm mạc dạ dày, gây ra trào ngược axit và loét dạ dày.

Hơn 1 lít nước bọt mỗi ngày

Các tuyến nước bọt chính sản xuất 0,5 – 1,5 lít nước bọt mỗi ngày, tương đương với 7 – 8 ly nước.

Ngoài ra, nước bọt giúp bảo vệ các cơ quan khác như cổ họng, miệng và răng khỏi thành phần axit có trong chất nôn. Axit từ dạ dày thường mạnh và có hại cho các bộ phận khác, đó là lý do tại sao cơ thể phải tiết nhiều nước bọt hơn để phủ lên bề mặt nơi chất nôn sẽ “đi qua”.

Ngôi nhà của vi khuẩn

Trong hệ tiêu hóa, có khoảng 300 – 500 loài vi khuẩn tốt (lợi khuẩn) sống trong ruột với gần 2 triệu gene khác nhau. Chúng giúp phân hủy thức ăn và tiêu diệt virus, vi khuẩn và độc tố có hại mà bạn tiêu thụ.

Đây cũng là lý do mà bạn nên bổ sung hệ vi sinh có lợi, ăn các thực phẩm giàu probiotic như một biện pháp bảo vệ và củng cố sức mạnh hệ tiêu hóa.

Không phụ thuôc vào trọng lực

Một điều thú vị khác về hệ tiêu hóa ở người đó là hệ tiêu hóa của chúng ta hoạt động không phụ thuộc vào trọng lực. Nhu động ruột là quá trình chịu trách nhiệm di chuyển chất rắn và chất lỏng qua đường tiêu hóa. Để làm được như vậy cần có chuyển động giống như sóng của các cơ.

Các cơ khỏe mạnh trong đường tiêu hóa vẫn có khả năng vận chuyển này ngay cả khi bạn… “trồng cây chuối” để ăn. Bạn có thể tự kiểm chứng thông tin này nhưng nếu mắc chứng trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) thì không nên thử nhé!

Làm gì để hệ tiêu hóa khỏe mạnh

Khi các cơ quan này hoạt động không tốt, bạn có thể gặp phải nhiều tình trạng như: táo bón, trĩ, trào ngược dạ dày, suy dinh dưỡng, thiếu dưỡng chất,… Với các rối loạn không phải bệnh lý, bạn có thể xử lý, tăng cường hệ tiêu hóa mà không cần dùng thuốc bằng các loại thực phẩm như:

Nước

Thiếu nước là nguyên nhân phổ biến gây táo bón. Cơ thể người cần được hấp thu từ 2- 3l nước lọc mỗi ngày, bạn cần uống nhiều hơn nếu tập thể dục, làm việc quá sức hoặc sống trong điều kiện khí hậu nóng.

Ngoài nước lọc, bạn cũng nên ăn nhiều loại trái cây, rau quả chứa nhiều nước như: bí xanh, dâu, dưa, cần tây, dưa chuột,…

Chất béo tốt

Bạn cần bổ sung đủ lượng chất béo vào cơ thể, tuy nhiên ưu tiên chất béo tốt để hấp thu chất dinh dưỡng hiệu quả. Thực phẩm giàu chất béo tốt nên bổ sung gồm: hạt chia, quả óc chó, các loại cá béo (cá thu, cá hồi, cá mòi), hạt lanh,…

Chất xơ

Cơ thể không có enzyme tiêu hóa chất xơ, song dưỡng chất này rất có lợi cho hệ tiêu hóa.

Chất xơ hòa tan chứa nhiều trong yến mạch, lúa mạch, các loại đậu, trái cây,… có khả năng hấp thu nước thành dạng gel di chuyển dễ dàng trong hệ tiêu hóa. Hấp thụ nhiều chất xơ này giúp tăng lợi khuẩn đường ruột, tăng cường hệ miễn dịch và tiêu hóa, ngăn chặn hấp thu cholesterol và đường vào máu.

Chất xơ không hòa tan có nhiều trong bột mì nguyên cám, đậu, quả hạch, súp lơ, ngũ cốc nguyên hạt,… Dưỡng chất này không hòa tan trong nước nên cơ thể không thể phân hủy và hấp thu song sẽ làm tăng khối lượng, thúc đẩy đào thải cặn bã, sản phẩm dư thừa của hệ tiêu hóa.

Ngoài ra một số chất dinh dưỡng có khả năng hỗ trợ hệ tiêu hóa tốt như: Glutamine, Probiotic, kẽm,…

Thư giãn, nghỉ ngơi

Căng thẳng có thể dẫn đến các bệnh về đường tiêu hóa như loét dạ dày, tiêu chảy, táo bón và hội chứng ruột kích thích. Điều này là vì những hormone gây căng thẳng ảnh hưởng trực tiếp đến tiêu hóa.

Bạn có thể kiểm soát căng thẳng để cải thiện hệ tiêu hóa bằng cách ngồi thiền và thư giãn. Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng bạn cũng có thể giảm stress bằng liệu pháp hành vi nhận thức, châm cứu và yoga.

Ăn chậm, nhai kỹ

Quá trình tiêu hóa bắt đầu ngay từ miệng khi răng cắn thức ăn thành những mảnh nhỏ để enzyme tiêu hóa nên bạn cũng cần để tâm đến tốc độ nhai nếu muốn cải thiện hệ tiêu hóa. 

Không nhai kỹ làm giảm sự hấp thu chất dinh dưỡng nên cần nhai chậm để giảm stress, tiết nước bọt nhiều hơn và từ đó giúp dạ dày bớt áp lực. Điều này sẽ giúp quá trình trình tiêu hóa trơn tru hơn và ngăn ngừa các triệu chứng như khó tiêu và ợ nóng.

Hoạt động thể dục thể thao

Thói quen tập thể dục thường xuyên là một trong những cách tốt nhất để cải thiện hệ tiêu hóa. Dáng đứng thẳng và các vận động sẽ giúp thức ăn đi chuyển qua hệ tiêu hóa tốt hơn.

Ngoài ra, tập thể dục còn kích thích cơ thể sản sinh chất kháng viêm để giảm nhẹ các chứng viêm ruột.

Đối những người khỏe mạnh cho thấy hoạt động tập thể dục vừa phải như đạp xe và chạy bộ có thể tăng tốc độ tiêu hóa lên gần 30%. Còn những người bị táo bón mãn tính cũng chỉ ra rằng 30 phút đi bộ mỗi ngày giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng táo bón.