Rối loạn nhân cách là một loại bệnh tâm thần, trong đó những suy nghĩ và hành vi của người khiến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Có rất nhiều triệu chứng cũng như các loại rối loạn nhân cách. Vậy có các loại rối loạn nhân cách nào?

Rối loạn nhân cách gây tổn thương tinh thần và thể chất người bệnh

Rối loạn nhân cách là gì?

Rối loạn nhân cách (Personality Disorder) là một nhóm nhiều rối loạn tâm thần có thể tác động sâu sắc đến cảm xúc, suy nghĩ, thái độ, hành động, thế giới quan cùng lối cư xử của bệnh nhân.

Bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhân cách gần như không thể thích nghi và hòa hợp với xã hội. Điều này gây ra không ít ảnh hưởng đối với những người xung quanh và bản thân người bệnh. Nếu không được điều trị, người bệnh sẽ rơi vào trạng thái đau khổ, tự cô lập, cuộc sống có nhiều xáo trộn và khó khăn trong việc duy trì hiệu suất công việc, học tập.

Hiện nay, rối loạn nhân cách đang ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của khoảng 2,3% dân số thế giới. Bệnh lý thường khởi phát ở độ tuổi vị thành niên và kéo dài đến cuối cuộc đời. Nhìn chung, rối loạn nhân cách chủ yếu gây biến đổi những thuộc tính về mặt tâm lý, ý chí, tinh thần và vẫn duy trì trí tuệ tương đối bình thường.

Các loại rối loạn nhân cách thường gặp

Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế

Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) không giống với chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). OCD là một vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn liên quan đến những suy nghĩ không kiểm soát được cùng với các hành vi lặp đi lặp lại. Mặt khác, OCPD là một chứng rối loạn được đặc trưng bởi chủ nghĩa hoàn hảo và tính toàn diện. Những người bị OCPD có xu hướng dùng thái độ “Làm theo cách của tôi hay thích nhận hậu quả” đối với công việc và cuộc sống. OCPD thường liên quan đến việc đưa ra các quyết định rất cứng rắn và không được sai lệch.

Rối loạn nhân cách hoang tưởng

Những người bị rối loạn nhân cách hoang tưởng có xu hướng cực kỳ mất lòng tin vào tất cả những người khác. Họ coi mọi tương tác giữa các cá nhân là một mối đe dọa. Quan điểm lệch lạc này khiến những người mắc chứng rối loạn nhân cách hoang tưởng hành xử theo những cách rất đề phòng hoặc bí mật. Họ cũng có thể trở nên bạo lực nếu nhận thấy ai đó đang chế giễu hoặc đe dọa họ.

Rối loạn nhân cách ranh giới

Loại rối loạn nhân cách này có đặc điểm là tự làm hại bản thân, có những hành vi kỳ lạ, nỗi sợ bị bỏ rơi, tâm trạng cực kỳ không ổn định và có xu hướng coi bản thân hoặc người khác là hoàn toàn tốt hoặc xấu. Những người bị rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) thường gặp khó khăn lớn trong việc tham gia (hoặc duy trì) các mối quan hệ lành mạnh.

Rối loạn nhân cách chống xã hội

Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường bị kích động khi có xung đột, có thể bằng lời nói hoặc thể chất với những người mà họ thậm chí không biết, bởi vì họ không quan tâm đến các quy ước xã hội thông thường. Họ cũng có xu hướng thường xuyên vướng vào các tranh chấp và kiện tụng pháp lý, là người lạm dụng người khác trong các mối quan hệ giữa các cá nhân và không tỏ ra hối hận. Rối loạn nhân cách chống xã hội cũng có thể dẫn đến lạm dụng chất gây nghiện.

Rối loạn nhân cách kịch tính

Rối loạn nhân cách kịch tính đặc trưng bằng hành vi cảm xúc thái quá, kịch tính quá mức trong các tình huống không xác đáng với những phản ứng như vậy. Mục đích của hành vi này là để thu hút sự chú ý của người khác. Những người mắc chứng này thường chú ý quá mức đến vẻ bề ngoài của mình và liên tục tìm kiếm sự tán thành của người khác về họ.

Rối loạn nhân cách ái kỷ

Những người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ có xu hướng quá coi trọng bản thân và chối bỏ sự bất an tiềm ẩn của họ. Trong mối quan hệ giữa các cá nhân, những người này có xu hướng “bóc lột” người kia mà không cảm thấy hối hận. Người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ có xu hướng cực kỳ nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc thất bại, họ cũng thường phàn nàn về những cơn đau nhức về thể chất mà không thể xác định được là do nguyên nhân sức khỏe nào.

Rối loạn nhân cách tránh né

Rối loạn nhân cách tránh né đặc trưng bởi nỗi sợ hãi tột độ bị từ chối và chỉ trích dẫn đến không thể tham gia vào các mối quan hệ lành mạnh với người khác. Những người có tính cách né tránh cảm thấy cần phải được mọi người thích và thường suy sụp khi họ tin rằng họ đã nói hoặc làm điều gì đó dại dột trước mặt người khác. Do sự mong manh trong cảm xúc, họ có xu hướng tránh các hoạt động xã hội thường xuyên nhất có thể.

Rối loạn nhân cách phân liệt

Rối loạn nhân cách phân liệt không giống như tâm thần phân liệt – một tình trạng sức khỏe tâm thần rất nghiêm trọng thường bao gồm ảo giác và suy nghĩ cực kỳ rối loạn. Có thể dùng các từ “thu mình” hoặc “đơn độc” để mô tả một người bị chứng rối loạn này. Những người bị rối loạn nhân cách phân liệt thường tỏ ra lạnh lùng về mặt cảm xúc và quan tâm đến những tưởng tượng bên trong của họ hơn là với thực tế của cuộc sống.

Rối loạn nhân cách Schizotypal

Trong chứng rối loạn này, một người có thể cư xử rất lập dị hoặc thể hiện niềm tin kỳ quái khiến họ bị người khác xa lánh. Chứng rối loạn nhân cách này cũng thường đi đôi với chứng lo âu xã hội cực độ. Một số người tin rằng họ có thể đọc được suy nghĩ của người khác.

Rối loạn nhân cách phụ thuộc

Đặc điểm xác định của rối loạn nhân cách phụ thuộc là không sẵn sàng hoặc không có khả năng tự quyết định hay tham gia tích cực vào việc quản lý cuộc sống của chính mình. Những người mắc chứng rối loạn này có xu hướng rất dễ bảo hoặc rụt rè, hiếm khi bắt đầu các mối quan hệ hoặc dự án mới. Trong chứng rối loạn nhân cách phụ thuộc, ngay cả việc ra những quyết định không quan trọng cũng có thể trở thành một nhiệm vụ quá sức đòi hỏi sự trấn an của nhiều người khác.

Nguyên nhân dẫn tới rối loạn nhân cách

Nguyên nhân gây ra chứng bệnh này là do sự tương tác giữa nhiều yếu tố khác nhau như:

• Gen di truyền
• Môi trường sống (tác động từ gia đình, xã hội)
• Tiền sử gia đình mắc các bệnh tâm thần nói chung và rối loạn nhân cách nói riêng
• Từng bị bạo hành, bỏ rơi từ nhỏ
• Rối loạn các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ
• Có sự khác biệt về cấu trúc và hoạt động của các cơ quan bên trong bộ não

Trong đó gen di truyền và môi trường sống được xem là hai yếu tố quan trọng nhất trong cơ chế bệnh sinh. Nhân cách chi phối trực tiếp đến cách nhìn nhận, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mỗi cá nhân. Do đó, tính cách bất thường cũng gia tăng nguy cơ mắc các bệnh rối loạn tâm lý khác như trầm cảm, tâm thần phân biệt, rối loạn hoang tưởng và rối loạn lo âu.

Bệnh khiến bệnh nhân bị trầm cảm dẫn tới bệnh trầm trọng hơn

Những đặc điểm nhận biết bệnh rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách có biểu hiện đa dạng tùy theo dạng lâm sàng cụ thể. Tuy nhiên nhìn chung, người mắc chứng bệnh này luôn có những biểu hiện như sau:

• Tính khí thất thường, không ổn định
• Cứng nhắc, rụt rè và thiếu tự tin/ tự cao quá mức
• Có cảm giác trống rỗng
• Khó kiềm chế sự giận dữ và thường xuyên nổi giận không rõ nguyên nhân
• Có những hành vi không phù hợp với hoàn cảnh, xã hội
• Sự bất thường trong tính cách kéo dài, không phải xảy ra trong một giai đoạn do sang chấn tâm lý hay stress.

Những ảnh hưởng tiêu cực của rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách gây ra nhiều trở ngại, làm gián đoạn cuộc sống của người bệnh và những người xung quanh.

Sự tách rời với xã hội khiến bệnh nhân thiếu đi những cảm xúc tích cực và gần như không có lý tưởng sống hoặc hình thành lý tưởng sống méo mó, lập dị. Người mắc chứng bệnh này có xu hướng tự cô lập, lạm dụng rượu bia và chất gây nghiện.

Ngoài ra, rối loạn nhân cách cũng là nguyên nhân dẫn đến các hành vi bạo lực gây hại cho người khác và chính bản thân. Với những trường hợp mắc các bệnh tâm thần kết hợp, diễn tiến bệnh trở nên phức tạp và bệnh nhân có những ý nghĩ, hành vi đe dọa đến an nguy của những người xung quanh. Chính vì vậy, thăm khám và điều trị rối loạn nhân cách sớm là vấn đề hết sức quan trọng.

Phương pháp điều trị rối loạn nhân cách

Phương pháp chữa bệnh tùy thuộc vào từng dạng rối loạn nhân cách cùng mức độ nghiêm trọng của triệu chứng.

Trị liệu tâm lý

Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị rối loạn nhân cách hiệu quả và phổ biến nhất hiện nay. Khi tham gia trị liệu tâm lý, người bệnh có thể chia sẻ với chuyên gia tâm lý về mọi vấn đề vướng mắc trong cuộc sống khiến bạn bị lo âu, áp lực, trầm cảm hoặc rối loạn nhân cách.

Đây chính là giải pháp tuyệt vời giúp người mắc bệnh rối loạn nhân cách thấu hiểu cảm xúc, tâm trạng, suy nghĩ, hành vi của bản thân, từ đó học cách quản lý căng thẳng, bình tĩnh đối diện với khó khăn, nghịch cảnh.

Sử dụng thuốc

Không có loại thuốc đặc hiệu đối với chứng rối loạn nhân cách. Tuy nhiên tùy theo tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định dùng một số loại thuốc để giảm căng thẳng, cải thiện tình trạng lo âu, cáu kỉnh, tức giận, hung hăng,…

Các loại thuốc có thể được sử dụng trong điều trị rối loạn nhân cách bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc ổn định tâm trạng
• Thuốc chống loạn thần
• Thuốc giải lo âu

Sử dụng thuốc có thể giảm nhanh chóng các cảm xúc tiêu cực ở bệnh nhân rối loạn nhân cách. Tuy nhiên, dùng thuốc luôn tiềm ẩn rủi ro và tác dụng ngoại ý. Do đó, phương pháp này chỉ được xem là biện pháp hỗ trợ bên cạnh liệu pháp tâm lý.

Các biện pháp hỗ trợ cải thiện chứng rối loạn nhân cách:

• Tăng cường các hoạt động thể chất để nâng cao sức khỏe và giải tỏa căng thẳng lo âu. Tập thể dục mỗi ngày đã được chứng minh có thể giảm stress, hạn chế cảm giác tiêu cực, giận dữ và giảm các hành vi hung hăng ở người bị rối loạn nhân cách.
• Không sử dụng bia rượu, thuốc lá, chất gây nghiện và hạn chế dùng quá nhiều caffeine.
• Lên kế hoạch làm việc và học tập khoa học để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Ngoài ra, cần tránh đạt ra các tiêu chuẩn quá khắt khe với bản thân.
• Có thể thực hiện một số kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, ngồi thiền, yoga, âm nhạc trị liệu, liệu pháp mùi hương,… để giảm căng thẳng, lo âu và kiểm soát các cảm xúc tiêu cực của bản thân.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh và ngủ đủ giấc.

Rối loạn nhân cách có nhiều thể dạng khác nhau và thường bị nhầm lẫn với các dạng rối loạn tâm thần khác. Vì vậy, ngay khi phát hiện những dấu hiệu bất thường, bạn hãy chủ động thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, đúng hướng.